“De stakerige Aalbes met Holland als thuisadres”

Aalbes – Ribes rubrum

(Red Currant)

“Met ingenomenheid geven wij in dit werk eene plaat van deze vruchten. Wat men ook ter aanbeveling van andere verscheidenheden in vreemde fruitkundige boeken moge aanvoeren, hoe zeer men in Catalogi uit het buitenland zoogenaamd nieuwe variëteiten moge aanprijzen: Hollandsche Aalbessen zijn de beste! ’t Is waarlijk geen overdreven voorliefde voor een vaderlandsch gewas, die ons dit zeggen doet. Het is niet minder dan de volstrekte waarheid. Misschien zou Hollandsche eigenlijk Nederlandsche moeten zijn; het is bekend dat men, in ’t buitenland van Holland sprekende, veeltijds Nederland bedoelt, maar ’t kan ook zijn, dat bij deze Aalbessen werkelijk aan Holland moet gedacht worden, wijl het kweeken van deze vrucht reeds lange jaren in ’t Westland op groote schaal plaats heeft en eerst in later tijden ook in andere provinciën van ons vaderland navolging heeft gevonden.”

Dit is een historische tekst die vanwege verjaring geen bronvermelding nodig heeft. Hier wordt duidelijk gemaakt dat de inheemse Aalbes vroeger zeer gewaardeerd werd. De Aalbes hield eeuwenlang goed stand in Nederland, onder andere door zich in de kronen van knotwilgen te vestigen. Vogels eten de doorschijnend rode besjes graag en poepen de restjes dan uit in de knotkronen. Zo komt hij dus daar terecht. Voornamelijk Spreeuw, Lijster en Merel vinden de besjes smakelijk. Waar geen knotwilgen voorkomen groeit de plant in oude rivierarmen, duinen, rivierbegeleidende ooibossen of elzenbroekbossen. Als de takken doorbuigen van deze soort, wat vaak gebeurt bij oudere takken, dan groeien nieuwe takken gewoon weer recht omhoog. Het kan zelfs dat vanuit zo’n tak nieuw wortel geschoten wordt.

De Aalbes is een struik die op een nogal stakerige manier groeit (zie foto). Dit komt doordat er maar weinig takken uit de wortel tevoorschijn komen. De struik wordt niet hoger dan 1,5 meter en is dus klein maar fijn.

Deze struik is bijzonder omdat het een soort is die enkel in Noordwest-Europa in het wild voorkomt. Met andere woorden: Aalbes is endemisch in Noordwest-Europa. Hij bloeit vroeg in het jaar met geelgroene bloemen. Deze bloemen worden vooral door hommels bezocht en een beetje door bijen.

Eind juni zijn de besjes al rijp.  Dat is soms precies op de herdenkingsdag van de Heilige Johannes. Daarom wordt de bes in Duitsland Johannisbeere genoemd.

In de winter biedt de struik een fijn onderkomen voor vele andere insecten die in de zomer op kruiden zitten.

Deze struik is weinig gevoelig voor wind, maar daarentegen is zeewind wel erg problematisch voor hem. Andere beschadigingen zijn ook snel onherstelbaar. Het regeneratievermogen van deze soort is slecht, dus bij beschadiging is het vaak einde verhaal. Wanneer de Hazelaar Corylus avellana naast hem staat zal Hazelaar de Aalbes verdringen, dit aangezien de Aalbes een slechte concurrentiekracht heeft (en Hazelaar groot).

De Aalbes wordt al sinds de 15^e eeuw voor de mens om de heerlijke besjes gekweekt. Je kan er sap van maken, jam of gewoon in de yoghurt mengen. De bes is erg gezond vanwege het hoge vitamine C-gehalte. De frisse, maar zure bessen werken afkoelend, aansterkend, eetlustopwekkend, spijsverteringbevorderend, urineafdrijvend, bloedzuiverend en zwak laxerend.

De Aalbes kan je onderscheiden van de Zwarte bes Ribes nigrum, doordat de bladeren bij fijnwrijven NIET geurig zijn. De bladeren van de Zwarte bes dus wel. Oranje kliertjes zorgen hiervoor bij de zwarte bes.  De Aalbes lijkt ook op de Kruisbes Ribes uva-crispa, maar de kruisbes heeft doorns. Dus geen doorns, geen geur bij fijnwrijven blad à Aalbes.

Bij de Aalbes zijn de bladeren behaard van onder. Bij de steel van die blaadjes zitten soms wel korte en lang gesteelde klieren met een roodbruin klierknopje. Ook deze verspreiden een geur ter communicatie, maar deze is niet of veel minder sterk te ruiken dan de Zwarte bes.

Wanneer je een Aalbes tegenkomt met gele of glazig witte bessen, dan kan het een variëteit van de Aalbes zijn. De witte bessen zijn minder zuur dan de rode. Vogels prefereren de rode bessen, waarschijnlijk dankzij de kleur. Om deze reden wordt door mensen bij aanplant wel eens voor de variëteit met de witte bessen gekozen (maar om dezelfde reden ook wel voor de rode, met oog op de ecologische waarde).

De echte Aalbes zoals deze natuurlijk voorkomt is gewoon één met doorschijnend rode besjes. De latijnse soortnaam Rubrum betekent ook Rood.

De latijnse geslachtsnaam is waarschijnlijk afgeleid van een misverstand van Arabieren. De Arabieren kenden sinds lang vervlogen tijden een verkoelend geneesmiddel genaamd Ribas. Dit was getrokken uit een plant met zure lekkere besjes. Zij hebben lang gedacht dat dit verhaal over de Aalbes ging, maar dat bleek waarschijnlijk Rheum Ribes te zijn, een Rabarbersoort!