“Verwilderend cool”

Bergcentaurie – Centaurea montana – (Perennial Cornflower)

Vroegtijdige verzadiging, boeren, winden laten, luid gerommel in de darmen, zure oprispingen als u bukt, smerig riekende adem, vieze smaak in de mond, misselijkheid, ongemakkelijke gevoelens, uw eten ligt zwaar op de maag, pijn in de bovenbuik en braakneigingen!

Dit zijn de vervelende klachten van Dyspepsie. Dyspepsie komt meer onder mannen voor dan onder vrouwen. Bij aanhouding van een aantal van bovenstaande klachten kan dit duiden op dyspepsie. Maar let u op dat dit ook op andere aandoeningen kán duiden. Dyspepsie is een verzamelnaam voor disfunctionaliteit in het verteringssysteem. Er kunnen vele verschillende oorzaken zijn voor dyspepsie, zoals slechte eetgewoonten, alcoholisme, maagkanker, ijzerpillen, te sterke koffie, aspirine of antibiotica. En de dyspepsie wordt verergert door stress of roken. De oplossing van dit probleem leidt ons naar de Bergcentaurie.

Eén van de medische werkingen van de Bergcentaurie betreft het tegengaan van Dyspepsie. De Bergcentaurie is al een lange tijd een bekende berg- en tuinplant. De medische en de magische werkingen zijn door de eeuwen heen, via mond tot mond reclame, overgegeven. De plant heette in die vergane tijden Groote corenbloem. Bergcentaurie lijkt ook veel op de tegenwoordige Korenbloem Centaurea cyanus, die een blauwere naaste verwant van Bergcentaurie is.

In deze oudere tijden van de Groote corenbloemen omvatte de plantkunde voornamelijk de kennis van de praktische toepassingen. In de praktijk bleken de mensen de magische, voedzame en bovenal, de medische toepassingen van planten te onderzoeken en op te schrijven. In de oude plantenboeken zijn het de heilzame werkingen die verreweg tot compleet de boventoon voeren. Plantkundigen waren, voor de moderne tijden, dan ook altijd tevens geneeskundigen.

De kruidgeneeskunde geeft aan dat de Bergcentaurie naast maagproblemen ook kan worden gebruikt om verlies van bloed, slijm of andere lichaamsvloeistoffen tegen te gaan door zijn adstringerende werking (Zie Adderwortel). Ook is Bergcentaurie werkzaam tegen anorexie. Hier maak ik geen typfout, want anorexie is iets anders dan anorexia. Anorexie is een gebrek aan eetlust dat ontstaat vanuit een ziekteproces. Dit heeft niets te maken met een vervormd zelfbeeld, zoals bij anorexia wel het geval is.

Als u per week maar twee keer of minder de grote hoop deponeert, dan is er sprake van constipatie of obstipatie. En in dat geval kunt u voor het laxeren ook bij de Bergcentaurie aankloppen. Wanneer u meer naar een verhoogde productie van urine lonkt, dan kunt u ook Bergcentaurie als diureticum toepassen. De nieren scheiden bij een gebruik van een diureticum meer water uit. Bergcentaurie werkt trouwens ook tegen ontstekingen.

Waar vrouwen zijn, is maandelijks ongesteldheid.  Wanneer deze  ongesteldheid toch achterwege blijft (Amenorroe) en er is een reden om hier niet van te kunnen genieten, dan kan Bergcentaurie helpen weer terug in de cyclus te komen. Al deze toepassingen zijn medische toepassingen en kunnen niet door het simpelweg opeten van de plant bewerkstelligt worden.

Als u de plant wel zou opeten zult uw eetlust toenemen en wilt u nog meer eten, indien de bitterstof de overhand zou hebben. Bitterstof is een bitter smakende stof die in Bergcentaurie zit. Bitterstoffen zorgen voor meer maagzuur en gal en zorgen voor een sterkere doorbloeding bij de belangrijke stofwisselingsdelen in uw maagdarmkanaal. Vroeger bevatte allerlei groenten die men at veel meer bitterstoffen dan groente tegenwoordig nog bezit. De bitterstoffen zijn in de loop van de tijd eruit gekweekt. Komkommers werden vroeger bitter gegeten. Of de andere stoffen in Bergcentaurie andere bijwerkingen hebben en eventueel de werking van deze bitterstoffen tegengaan kan hier niet vastgesteld worden.

In Bergcentaurie zit ook looizuur (Zie Adderwortel) en pigment. Dit plantje kan ook omgetoverd in een tube werkzaam worden als harenwasser. Het recept hiervoor zult u verder zelf moeten uitzoeken. De bladeren van de Bergcentaurie zijn ook behaard (spinnewebachtig) en hebben vaak een grijsachtige gloed eroverheen. Het bloemetje lijkt wel op een hoofdje waar een paars met blauw kapsel bovenuit steekt. In die fantasie heeft het hoofdje een zwart gezaagde tattoo over zijn gezicht heen. Het is werkelijk een cool plantje. Deze vercoolende kracht van de Bergcentaurie kunt u gebruiken als u brandende ogen heeft.

In Nederland is de Bergcentaurie in het wild te vinden omdat hij uit tuintjes ontsnapt. Wanneer een Bergcentaurie ontsnapt en verwilderd is dan houdt het feest wel snel weer voor hem op. Hij houdt niet lang stand in het wild, maar verwildert wel regelmatig opnieuw vanuit tuinen. In IJsland geldt exact hetzelfde verhaal voor de Bergcentaurie als voor Nederland. In België geldt wel wat anders. In België is Bergcentaurie ook verwilderd, maar houdt vervolgens goed stand in de natuur. Het kan nog stukken beter, want het plantje is nog steeds zeldzaam, kwetsbaar, staat op de rode lijst en is beschermd in België. In het Maasdal en de Ardennen leeft hij ergens.

Oorspronkelijk komt Bergcentaurie uit Midden en Zuid Europa. De natuurlijke thuisomgeving van Bergcentaurie is voornamelijk in de Midden-Europese gebergten, tot op een hoogte van 2000 meter hoog. In de bergen is het een vaste plant die jaren kan blijven doorleven. Het is een avonturier en zoekt tegenwoordig zelfs het koude noorden op in Finland en de andere kant van de oceaan… Noord-Amerika. De mens draagt een groot steentje bij aan deze verplaatsingen van de soort. Maar nu hij op al deze plekken toch kan rondneuzen, zoekt hij wel zijn favoriete plekjes op. Dit zijn zonnige loofbossen en de voor hem vertrouwde ecosystemen in de bergbossen en bergweiden. Ook kunnen ruigten geschikte woonplaatsen vormen. Erg diep in de schaduw zult u deze plant nooit vinden en op sterk verzuurde of voedselarme bodems ook niet.

De tuinkabouters zijn ook welbekend met Bergcentaurie, want in tuinen wordt hij vaak geplaatst. De plant voelt zich goed in beboomde tuinen, mits de boomwortels zich niet te dichtbij door de grond strekken. Bergcentaurie is hier vaak te vinden in de fantasievolle bergtafereeltjes, die de mensen in hun tuin met creatieve vreugde hebben vormgegeven. De bergen zijn rotsrijk, dus zo zijn deze bergtafereeltjes dan ook uitgedacht. Rotstuinen en tegeltuinen dragen vaak de blauwe tint van onze Centaurea montana in zich. Vele bergen zijn voedselarm, maar dat kan Bergcentaurie dan toch niet aan. Te veel rots in uw creabergtafereeltje kan ook niet, want Bergcentaurie houdt liever van een dikke humusburger dan van een dun laagje mos als ondergrond. De bighumusburger kan ook meeldauw voorkomen (Een aantasting van de bladeren).

Het plantje groeit zo’n 50 centimeter hoog als hij genoeg humusburgers krijgt en komt in tuinen eigenlijk ieder jaar trouw en watertandend terug. Soms verplaatst Bergcentaurie zich wel door de tuin heen via zijn zaadjes of zijn worteluitlopers. U kunt hem ook zelf verplaatsen als het plantje nog jong is. Als u dit plantje verzorgt in uw tuintje kunt u op den duur toch met meeldauw te maken krijgen, terugknippen van de bladeren na de bloeiperiode is dan nodig.

Dit tuinplantje kan zich meestal wel uitstekend zelf redden. Dit is dan ook de reden dat Bergcentaurie een plekje op deze site verdient. Op donkere plekken in de tuin, waar andere planten geen licht in zien, kan deze Bergcentaurie soms nog wel overleven. Sterk staat hij op deze halfdonkere plaatsen zijn mannetje en zal zich daar niet snel meer laten verdringen als hij een goede humusburger te pakken heeft met zijn wortels. Als u behoefte heeft hem toch een handje te helpen ergens mee, dan kunt u zijn humusburger in de winter behoeden tegen overdreven nattigheid. U houdt toch ook niet van een te natte vegaburger? Uw hulp zal de plant op prijs stellen.

Er bestaan ook gecultiveerde Bergcentauries. Zo is bijvoorbeeld de Centaurea montana ‘Alba’ een mooie cultivar met witte bloemen. De bloemen van de inheemse soort zullen waarschijnlijk wel waardevoller zijn voor de natuur. De insecten zullen deze blauw-paarse bloemen sneller herkennen. Insecten die graag op het nectar of stuifmeel van Bergcentaurie afkomen zijn hommels, honingbijen en enkele vlinders zoals het Groot koolwitje. Onder de solitaire wilde bijen zijn het vooral Groefbijen Lasioglossum spec. die Bergcentaurie graag bezoeken. Groefbijen zijn bijen die in de grond vertakte broedkamers graven. Ze leven vaak alleen, maar soms ook in koloniën.

De Breedbandgroefbij Halictus scabiosae is een zeer zeldzame Groefbij, die de Bergcentaurie graag een bezoekje brengt. Dit bezoekje vindt in Nederland enkel plaats langs de Maas ten zuiden van Echt-Someren (Midden Limburg). Het breedbandgroefbijtje vliegt in Nederland enkel vrolijk langs de bloemrijke uiterwaarden van de maas en zoekt hier in de buurt graag Bergcentauries, maar ook andere bloemen.

Als de vrouwtjes in de zomer zich lekker hebben volgegeten en sommige inmiddels ook in de zomerzon bevrucht zijn door mannetjes, dan kunnen deze vrouwtjes de winter in. De winter beleven zij in hun gegraven nestjes  samen met andere vrouwtjes. Er is altijd één vrouwtje die in de lente eitjes begint te leggen. Hiermee is meteen de rolverdeling in het ondergrondse nestje vastgelegd. Alle vrouwtjes, behalve de moeder, zijn nu gepromoveerd tot werksters. Deze voortplantingsstrategie blijkt goed te werken. Afgelopen decennia is de Breedbandgroefbij niet in aantal achteruit gegaan.

Met de Bergcentaurie gaat het ook niet slecht, van achteruitgang is totaal geen sprake in Nederland.