“Het verhaal van de vingerhoed”

Vingerhoedskruid (Digitalis purpurea) Foxflove

Vingerhoedskruid werd vroeger plaatselijk pijpekop genoemd. Deze pijpekop heeft wit met roze bloemen op een verticale rij. Wit, een kleur die staat voor onschuld en zuiverheid. Magenta een kleur van liefde,  seks, kalmte, compassie, blijheid en koestering. In combinatie met de kleur groen als beste symbool van de Nederlandse natuur… in de zomermaanden, hebben we daar vingerhoedskruid, in kleur gevangen. De magische krachten van de plant worden vrouwelijk genoemd. De bekervormige bloemen doen verwijzen naar het waterelement en de buik van moeder aarde. En zo wordt de plant geassocieerd met het element water, de vrouw, planeet venus, maar ook voor bescherming. De signatuur in de plant dat wijst op de de kracht bescherming wordt hier gevormd door de helmvormige bloemen. De helm die al vele motorrijders, vikingen of ridders beschermd heeft in onze geschiedenis.

Tevens wordt de vingerhoedskruid her en der in de oude volksmond judasbeurzen genoemd. Dit heeft uiteraard ook te maken met de bekervormige bloemvormen. Vroeger hoorde vingerhoedskruid tot de helmkruidfamilie (Scrophulariaceae. Dit geeft dan weer aan dat de de plant verwantschap leek te hebben met de aan helmen gerefereerde soorten, zoals Knopig helmkruid (Scrophularia nodosa), melige toorts (Verbascum lychnitis), koningskaars (Verbascum thapsus), mottenkruid (Verbascum blattaria) en warempel een wat minder voor de hand liggende soort uit de helmkruidfamilie vlinderstruik (Buddleja davidii).

melige toorts

Inmiddels is hier vanaf gestapt en behoort de vingerhoedskruid tot de weegbreefamilie (Plantaginaceae). Weegbreefamilie is een vreemde familie waarin de verwantschap op het oog soms totaal niet duidelijk is. Hierin zijn soorten geplaatst zoals veldereprijs (Veronica arvense), gestreepte leeuwenbek (Linaria repens), hertshoornweegbree (Plantago coronopus),  lidsteng (Hippuris vulgaris) maar ook de waterplant stomphoekig sterrenkroos (Callitriche obtusangula). Regelmatig worden er veranderingen doorgevoerd in de taxonomie. De denkbeelden over verwantschappen zijn constant onderhevig aan veranderingen, met de laatste decennia met name met DNA-onderzoek als oorzaak.

Hertshoornweegbree (let op de hertshoornvormige blaadjes!)

Vingerhoedskruid heeft ook slangenbloemen als bijnaam. Deze bijnaam refereert natuurlijk naar de bloemen die aangezien kunnen worden voor meerdere slangenkopjes met open bekjes. Deze naam is niet zo gek bedacht aangezien de slang symbool voor geneeskracht is en vingerhoedskruid bekend staat om zijn geneeskracht. Wanneer de plant in zijn tweede levensjaar is dan begint zij pas te bloeien. Wanneer in dat tweede levensjaar de slangenkopjes tevoorschijn komen is het moment aangebroken om de bladeren te verzamelen voor heling. In de bladeren zijn digitoxine, gitoxine, digitonin, gitaline, enzymen en zuren actief aanwezig, waarmee de plant de werking van de hartspier kan beïnvloeden bij inname in het menselijk lichaam.

De geneeskrachtige kennis van de plant is als uitzondering niet overgeleverd vanuit onze verre voorouders. Deze geneeskracht is pas sinds de 17^e eeuw in gebruik. In 1775 begon de toepassing van het kruid tegen waterzucht. Al snel ging men de werking op het hart toepassen. Het stofje digitoxine vormt het belangrijkste bestanddeel in de plant en draagt tegenwoordig de populaire naam digitaline en wordt geëxtraheerd uit de plant vanwege de op het hart inwerkende kracht. Digitoxine, gitoxine en gitaline zijn alle drie hartglycosides. De stoffen kunnen de bloeddruk verlagen door de kalmerende werking op het hart. Echter is het vingerhoedskruid in principe een zeer giftige plant. De plant kan pas heilzaam zijn in zeer proffessionele handen, vanwaar ik u afraad de geneeskracht zelf te testen. Hartfalen, de dood en andere bijwerkingen zijn risico’s die ik u niet toewens.

Zelfs veelvuldig en handmatig vingerhoedskruid wieden levert volgens sommige tuinmannen een doof gevoel in de handen. Laat deze mooie plant daarom maar staan. De plant is uitstekend geschikt om door hommels bezocht te worden. Elke bloem bloeit ongeveer een week, maar de plant in zijn geheel kan de gehele zomer en in de herfst nog doorbloeien. De hommels bezoeken de plant op strategische wijze. Ze beklimmen de tros van onder naar boven. Waarom de hommel dit doet is onduidelijk, maar vingerhoedskruid heeft zich hier wel aan aangepast. Vingerhoedskruid wil graag dat de bezoekende hommels voor kruisbestuiving zorgen. Om dit te bereiken worden de nieuwste bloemen altijd boven de oudere bloemen geplaatst en zijn die nieuwste bloemen toebedeeld met mannelijke meeldraden en de oudere lager op de stengel geplaatste bloemen zijn toebedeeld met vrouwelijke ontvankelijke bloemen. Op deze manier ontvangt de hommel pas het stuifmeel van een plant als hij de ontvankelijke bloemen reeds bezocht heeft. Op deze manier komt het stuifmeel niet op hetzelfde exemplaar in aanraking met ontvankelijke bloemen. Het stuifmeel uit de top van de plant wordt meegenomen en bij een of andere buurvrouw afgezet in de laag op de stengel geplaatste vrouwelijke ontvankelijke bloemen. Voila, kruisbestuiving.

Sommige individuen van de soort Vingerhoedskruid zijn werkelijke kunstenaars. Soms vormt de plant bovenop de bloeiwijze een enorme komvormige, prachtige, kunstzinnig gekleurde bloem. Zo’n bloem wordt een pelorische topbloem genoemd. Het vinden van een dergelijk exemplaar is Bijvoet Tegemoet helaas nog niet gegund. Akkerhommels (Megabombus pascuorum) heeft daar minder moeite mee en schijnt steevast op zoek te gaan naar vingerhoedskruiden met een dergelijke pelorische topbloem om gerichte kruisbestuivingen tussen die exemplaren te verzorgen. De akkerhommel verdient hier erkenning voor, want ik verzeker u dat u verbaast en zeer verblijdt zult zijn vanwege dit esthetische hoogstandje van de natuur als u er één tegen komt. Een wonderbaarlijk kunstwerk, mede mogelijk gemaakt door de samenwerking van de akkerhommel en vingerhoedskruid.

In de natuur hoort het vingerhoedskruid met name thuis op open of lichte plekken in het bos. Hier kunnen ze grote groepen vormen. Het plantje focust zich dan ook op voortplanting op eenzelfde locatie. Nadat de plant gebloeid heeft in het tweede jaar vormt zij dikwijls zijrozetten, die dan pas weer in hun tweede jaar bloeien.  Wanneer vingerhoedskruid eenmaal in een bos voorkomt dan is het verschijnen van de groepen afhankelijk van het ontstaan van open plekken in het bos. Het is echt een plant die zijn kansen moet afwachten. Als er dan een gat geslagen wordt in het bos dan komen ineens de vingerhoedskruiden tevoorschijn.

De door de wind verspreidde zaadjes komen overal terecht en zorgen tegenwoordig ook voor het grootschalig voorkomen van vingerhoedskruid langs de weg in de bermen. Ook in tuinen is zij erg geliefd. Zowel in tuinen als in het wild komen ook witte exemplaren voor,  wit vingerhoedskruid (Digitalis purpurea subsp. album). Deze witte planten stonden vroeger op de rode lijst, maar blijken hun oorsprong in het tuincentrum te hebben en zijn er daarom vanaf gehaald. Echter verwilderen zij dus wel. Merk op dat vingerhoedskruid zelf ook een kleurverloop in zijn bloemen heeft.

Wit vingerhoedskruid

kleurverloop

De oorsprong van het vingerhoedskruid is waarschijnlijk het westelijke middellandse zeegebied, maar opvallend is dat de plant tegenwoordig extreem veel voorkomt in hongarije.

In de rest van de wereld zijn ook andere soorten vingerhoedskruiden aanwezig. Een mooie erg rustige soort is bijvoorbeeld het roestig vingerhoedskruid (Digitalis ferruginea).

Roestig vingerhoedskruid

Vingerhoedskruiddwergspanner  (Eupithecia pulchellata)… hét insectje dat ondanks zijn kleine lichaampje het gif uit vingerhoedskruid weerstaat. De rupsjes kruipen vretend rond op vingerhoedskruid die zij als enige waardplant hebben. Het is een klein groen rupsje waarin gele zon en donker gekleurde zone in te ontdekken zijn.

Ook het vingerhoedskruid behoort tot de heksenkruiden waarvan de beroemde vliegzalf werd gemaakt. Een goede heks uit de oude tijden moest met het brouwen van deze zalf zeer veel planten gebruiken en zeer gestructureerd te werk gaan. Met als inhoud vingerhoedskruid is misschien de onschuld en de liefde gevangen in de witte en rose kleur, maar een heksenzalf in een verkeerde dosis gemengd zal het hart niet verwarmen.

Het vingerhoedskruid kan in de tarot geassocieerd worden met de bekers 5, waarin de vaak op kapvlakten groeiende vingerhoedskruiden symboliseren dat er zelfs na tegenslagen prachtige zaken aan het licht kunnen komen. Vingerhoedskruid vormt hiermee het tegenwoord op de kaart. Draai u om en zie dat er ook nog positieve geladen bekers overeind staan!

Kelken 5

De vingerhoed zelf is functioneel om naalden door een stof heen te drukken. Hiervoor gebruiken wij mensen al zeker vanaf 7000 jaar geleden voorwerpen voor. Het begon allemaal met een druksteen in die tijd. Een handig gevormde steen die je in je handpalm legt.

Tegenwoordig is de vingerhoed vooral voor verzamelaars nog interessant en functioneert zij nog als pionnetje in een spel dat draait om geld en macht en het eigen monopoly behalen. Egoistische zaken die weinig met de oorspronkelijke vingerhoed van doen hebben.