“Parasitismeparadox”

Grote ratelaar – Rhinanthus angustifolius (Greater Yellow Rattle)

 

De definities van een grote ratelaar in de Nederlandse taal zijn divers. Het kan bijvoorbeeld slaan op een baksteen die tijdens het bakken met te veel lucht in aanraking is gekomen. Zo’n ratelaar is de inwendig gescheurde baksteen dat bij zo’n dergelijk fout bakproces kan ontstaan. Een grote ratelaar zou aangeven dat de desbetreffende baksteen erg groot is.

De Ratelpopulier Populus tremula wordt trouwens ook wel eens ratelaar genoemd.

Ratelpopulier / Esp (Populus tremula)

Maar het officiële Nederlandse geslacht Ratelaar zijn de Rhinanthus-kruidensoorten. In Nederland wordt dat geslacht vertegenwoordigd door de Kleine – (Rhinanthus minor), de Harige- (Rhinanthus electorolophus) en de Grote ratelaar. De Grote ratelaar lijkt net allemaal gele neuzen te hebben. De neusvorm die de bloem van Grote ratelaar vertoont heeft men ooit doen beslissen om de naam “Rhinanthus” toe te gaan passen voor dit geslacht. Dat woord “Rhinanthus” slaat namelijk op de neus.

Harige ratelaar (links) – Kleine ratelaar (Rechts)

Ook is een grote ratelaar te definiëren als een enorme babbelaar, een mens die zijn mond niet dicht kan houden. Dit zijn vaker vrouwen. Maar het kan ontzettend gezellig zijn natuurlijk. Het plantje Grote ratelaar is vernoemd naar een willekeurig voorwerp waarin iets ratelt en een ratelend geluid produceert.

De naam Ratelaar is namelijk afkomstig van de zaden die rammelen in een verdroogde kelk.

Als de zaadjes uit een lensvormige vrucht vallen, komen zij in die kelk terecht. De lensvormige vrucht verwijst voor zover bekend niet naar een helende werking op de ogen.

De Grote ratelaar is tegenwoordig nergens in gebruik vanwege helende eigenschappen. Waar de helende kracht in deze plant verscholen ligt is ons tot op heden nog onbekend. De meeste dieren zoals ganzen lusten de Grote ratelaar niet. Het glycoside-stofje, genaamd aucubine, geeft de plant een nare smaak en de plant bevat ook stoffen die het verteringsstelsel van vee doen irriteren.

Wij mensen kunnen het consumeren van deze plant ook beter hooguit enkel bij de bloemen houden. De bloemen als garnering of in de sla zullen ook in mate gebruikt moeten worden. De plant is in ons land vrij algemeen voorkomend, maar dus niet zeer algemeen zoals een Fluitenkruid dat bijvoorbeeld wel overal te zien is.

De zaadjes in de verdroogde zijdelings afgeplatte, maar buikig opgeblazen kelk wachten op verspreiding door middel van wat vliegkunsten die mogelijk gemaakt worden door voorziening van een vleugelrandje, een beetje luchtdruk en wind en regenval. Vervolgens behoudt het zaad zijn kiemkracht maar één jaar.

Het zaadje ontkiemt en de worteltjes reiken minimaal 10 centimeter de bodem in. Opwaarts wordt het plantje ook minimaal 10 centimeters hoog, maar groeit meestal groter uit met een maximum van 80 centimeters hoog. Als het plantje op hoogte is zal de bloei zich van mei tot oktober aan ons tonen.

Op de stengel van de plant zijn korte zwarte streepjes waar te nemen en bovenaan de plant zal een mooie vreemd gevormde gele bloem, waar tevens ook al de lichter gekleurde kelkbladen op te vinden zijn, zich laten zien.

Het zijn voornamelijk hommels die de kruisbestuiving voor deze plant verzorgen. Zij zijn sterk genoeg om de vreemd gevormde plant te openen.

De Grote ratelaren komen vooral in ’s winters overstroomde of drassige gebieden voor. En daar dan op zonnige plaatsen. Bodemtype is voor de plant wat minder van belang, de voedselrijkdom in de bodem mag echter voor haar niet te hoog of te laag zijn. In vele gebieden kan zij groeien, mits er maar grassen te vinden zijn.

Grote ratelaar is een bijzondere plant. De plant wordt ingedeeld bij de zeer interessante Bremraapfamilie (Orobanchaceae). De soorten uit deze familie zijn alle parasitaire kruiden. Het feit dat de Grote ratelaar half-parasitair is, maakt zijn karakter nogal alternatief! Dit maakt dat het plantje altijd een boeiende ontdekking is voor een natuurliefhebber tijdens een natuurwandeling.

Een half-parasiet kan eveneens veel dingen betekenen in onze taal. In principe is een parasiet een levensvorm dat samen leeft met een ander, maar dit altijd ten koste van de gezondheid van de ander doet. Diegene waarmee de plant dan samenleeft wordt gastheer genoemd.

De gastheren van de Grote ratelaar zijn onze algemene grassoorten en aanvullend kunnen de stikstofknolletjes van wikkesoorten, zoals bijvoorbeeld Smalle wikke (Vicia sativa subsp. Nigra) of Slanke wikke (Vicia tetrasperma subsp. Gracilis) als superfood dienen. Dit kan dan ook zichtbaar worden als u de ruimte rondom de parasietjes bekijkt. De rondom de plant staande grassen zijn net even wat minder vitaal dan de overige grassen.

Grote ratelaar dringt met zijn wortelstelsel de wortels van de grasjes in en tapt daar water en mineralen af.

De Maretak Viscosum album is een voorbeeld van een andere half-parasiet. Die hangt in bomen en raakt dus nergens met zijn wortels de bodem aan. Zij kan wel wat stoffen gebruiken uit haar gastheer. Net zoals Maretak heeft ook de Grote ratelaar gewoon groene blaadjes. Echte volledige parasieten zijn te herkennen aan het ontbreken van chlorophyl en logischerwijs daarmee de kleur groen in hun uiterlijk. De aanmaak van suiker verzorgen zij dus niet zelf. De suiker onttrekken zij uit de door fotosynthese aangemaakte suiker in hun gastheer.

Sommige soorten uit de Bremraapfamilie, zoals Bleke schubwortel (Lathraea squamaria), Klavervreter (Orobanche minor), Centauriebremraap (Orobanche elatior) Rode bremraap (Orobanche lutea), Walstrobremraap (Orobanche caryopyllacea) of de inmiddels in Nederland uitgestorven Hennepvreter (Orobanche ramosa) uit de tabaksakkers zijn geen half-parasiet maar parasiet, dus volledig parasitair en afhankelijk van de gastheer.

Bleke schubwortel (Lathraea squamaria)

Andere soorten uit de familie zijn wel ook half-parasiet. Dit zijn onder andere de soorten Hengel (Melampyrum pratense), Vierrijigge ogentroost (Euphrasia tetraquetra), Rode ogentroost (Odontites vernus), Heidekartelkblad (Pedicularis sylvatica) en Wilde weit (Melampyrum arvense).

Deze slideshow vereist JavaScript.

 Hengel – Vierrijige ogentroost – Rode ogentroost – Wilde weit

Wellicht denkt u nu slecht over deze parasieten en half-parasieten. U ziet ze als belhamels en schobbejakken. Het ecosysteem is als een moeder een van alle organismen. Zij is ook dankbaar voor wie zij zijn. Door het laag en zwak houden van de grasjes faciliteren Grote ratelaars bijvoorbeeld wel ruimte voor andere kruiden om te kiemen. Door de verzwakking van het gras weerstaan die concurrentiezwakkere zeldzamere kruiden de grassen wél. Zo kunnen zij er toch tussen opgroeien. Soorten als  Brede orchis (Dactyloriza majalis subsp majalis) krijgen nabij de Grote ratelaars nog wel eens meer ruimte tot groei en bloei en zijn in combinatie samen vaker tegen te komen. De Brede orchis is totaal geen parasiet.

Brede orchis Dactyloriza majalis

 

Wanneer we over het fenomeen van parasitisme nadenken en de term organisme vervangen voor identiteit, dan blijkt dat het tevens mogelijk is om op energetisch vlak een parasiet te hebben als mens of als dier. De parasiet betreft dan wellicht een persoon uit uw kennissenkring, een verdwaald overleden persoon, lagere astrale wezens, buitenaardsen, elementale wezens, wellicht vormgegeven in uw perceptie van de gebeurtenissen in uw leven, anderzijds  bent u misschien wel op energetisch vlak een soort parasiet van uzelf. Leeft u ten koste of ten bate van uzelf? Leeft u ten koste van een ander?

Wij levende wezens kunnen parasitair, obligaat of symbiotisch met elkaar omgaan. Dat betekent dat we elkaar helpen, elkaar tegenwerken of neutraal zijn tegenover elkaar ondanks dat er een relatie is. Alle drie de vormen zullen blijven bestaan in deze wereld en ze zullen op een ander niveau een tegenovergesteld effect teweeg kunnen brengen.

Wanneer wij als mensheid nou vooral in symbiose gaan leven, dan komen wij groepsdieren binnen eenzelfde soort op een meer functionelere lijn met elkaar samen. Als wij willen functioneren als volwaardige mensen dan zullen we de meest krachtige eigenschappen van alle individuele mensen moeten leren waarderen en stimuleren. Des te verder we elkaar ten nut kunnen zijn, des te verder we komen.

De balans in ons leefsysteem met andere organismen heeft ten gevolge dat we in principe met al die wezens een relatie meedragen. Wanneer we minder denken in termen van parasitisme en symbiose, maar de wereld in onze denkwereld naar het niveau van één levend systeem verheffen en deze een positieve richting op willen duwen, is het dan niet ondoorgrondelijk dat parasitisme dan tóch een positieve invloed op het geheel heeft? Moeten we niet allemaal symbiotisch met elkaar omgaan?

Onze visie van goed en slecht is dan ook nog altijd subjectief en daarmee afhankelijk vanuit welk belang nagedacht wordt. Wat is belangrijk? Is het behoudt van het universum het grootste belang en ons stuurwiel? In dat geval is regelmatige herverdeling van stoffen, krachten en bewustzijnsvormen wellicht een positieve voedingsvorm voor het bestaan.

Wij mensen zullen daarom altijd voor onszelf de vraag moeten stellen: “Wat vind ik goed?”. Zonder die vraag voor uzelf te beantwoorden is geen enkele richtlijn voor uw leven ergens op gefundeerd. Het beantwoorden van deze vraag, vraagt aan ons zeker één ding. En dat is: “ergens in geloven”. Wat geloof ik dat goed is?

Of u de Grote ratelaar als een slecht plantje of als een goed plantje ziet, dat is helemaal aan u.