“De rode hoge belevingswaarde”

Amerikaanse eik Quercus rubra (Red oak)

Amerikaanse eik is een grote boom die wel 35 meter hoog kan worden en geelgroene bloemetjes heeft. De kroon loopt breed uit, maar bevat ook veel takken die omhoog de lucht ingroeien. Vanuit de stam vormen eerst vaak enkele op elkaar lijkende takken de basis van de kroon. De schors is zilvergrijs en kan herkend worden door de ver uit elkaar liggende groeven waartussen gladde bast te voelen en te zien is. De groeven zijn minder diep dan bij de inlandse eiken. Deze bast bevat net zoals Zomereik Quercus robur looistoffen, waarmee men vroeger in Amerika leer looide.

De boom zou ook geen eik zijn als hij geen eikeltjes had. Ze zijn 2 cm groot en na twee jaar rijp. Deze eikeltjes zitten in een zogenaamd napje. Daar komt dan ook de familienaam Napjesdragerfamilie vandaan. Ook Beukenfamilie genoemd. Maar de eikeltjes in de napjes zijn minder aantrekkelijk voor de plaatselijke fauna dan de eikeltjes van de inheemse eiken. De soort is ecologisch weinig nuttig in onze bossen. Amerikaanse eik komt uit Oost-Canada en is voornamelijk om bosbouwkundige redenen, zoals esthetiek en groeisnelheid, grootschalig in Europa aangeplant. Om dezelfde redenen zijn bijvoorbeeld ook Fijnspar Picea abies, Japanse larix Larix kaempferi en Douglasspar Pseudotsuga menziesii aangeplant.

Sinds 1825 is men begonnen de Amerikaanse eik in Nederland grootschalig aan te planten. Op de arme, zure zandgronden groeiden zij namelijk sneller en beter dan onze inheemse eiken. In Vlaanderen lag het enigszins anders. In de twee daarop volgende eeuwen werd de Belgische natuur omgevormd in versnipperd, privaat bezit. Dit had het resultaat dat de grondbezitters handelde op een manier die niet bevorderlijk was voor de natuurwaarde. Ze maakten van de oude bossen, grote tuinen met uitheemse bomen en struiken, waarbij voornamelijk gebruikt werd gemaakt van soorten zoals Amerikaanse eik en allerlei rodondendrons, zoals de Pontische rodondendron Rhododendron ponticum.

Sinds die tijd heeft Amerikaanse eik zich sterk verspreid in allerlei richtingen. Amerikaanse eik is een soort waarvan de jonge bomen goed bestand zijn tegen schaduw en het is een soort die niet kapot gaat van een schrammetje hier of daar of een gesnoeide tak hier of daar. Een sterke boom dus die de kracht in zich heeft om inheemse soorten te verdringen. Deze kracht toont hij in zijn krachtig donkerrode kleur die verwerkt is in de jonge takken.

De rode, roze en gele kleur wordt door deze eik in de herfst over de bossen geworpen, , vandaar de Engelse naam Red Oak. De soort is vroeger buiten de bossen vooral veel aangeplant vanwege deze rode hoge belevingswaarde die hij biedt. Voor takken met herfstbladeren kan zelfs betaald worden in een bloemenzaak, omdat men de bladeren zo mooi vinden. Dat de takken buiten gewoon te vinden zijn heeft de moderne mens minder door…

Als laanboom is deze soort minder geschikt. Wanneer de mensen omhoog kijkend de rode kleuren bewonderen bestaat de kans dat er dood hout op het hoofd valt. En anders zal de beheerder veel kosten moeten maken om het vele dode hout in de kroon weg te halen.

Ook ondergronds groeit de boom uitgebreid. De wortelen doorzoeken het liefst een niet-natte en niet te voedselrijke of kalkhoudende bodem. Een bodem zonder klei of veen. Het is wel echt een bos-boom. De boom kan uitgroeien tot een joekel van een boom als hij voldoende ruimte en precies genoeg vocht krijgt. Vanwege deze brede en dichte kroon werpt de boom wel veel schaduw op de bosbodem. Eenmaal beschaduwd, stagneert en verdwijnt de ondergroei.

De boom is vanwege meer redenen niet zo’n positieve factor in het West-Europese bos. De bladeren die hij in de herfst afwerpt vinden de inheemse insecten erg onaantrekkelijk. De meeste insecten leven er niet graag in en doen dat daarom ook niet. Maar eigenlijk zit het ingewikkelder in elkaar. De afkeer voor de bladeren heeft niet te maken met de bladeren zelf, maar met bepaalde onaangename afbraakproducten die aangemaakt worden door de verorberingsprocessen van de bladeren. Wormen, slakken, pissebedden, miljoenpoten en allerlei andere (ook onzichtbare) bodemorganismen leven op en onder het bodemoppervlak en vullen hun buikjes met al het organische materiaal dat hier rondslingert. Op deze manier fragmenteert het systeem het bladafval, de uitwerpselen van dieren en de kadavers uit zichzelf. Elk organisme werpt vervolgens weer kleinere deeltjes uit en die worden weer door nog kleinere organismes opgegeten, waardoor op een gegeven moment genoeg voeding voor springstaarten, schimmels en bacteriën aanwezig is en deze aan het eten slaan. De uitwerpselen van deze kleinste organismes vormen weer voeding voor de planten, waarmee de kringloop zich weer herhaalt. Dit kringloopproces tot aan de kleinste deeltjes noemen we mineralisatie. Ergens in het afbraakproces van de bladeren van Amerikaanse eik ontstaan stoffen die niet gewenst zijn voor een bepaalde insecten-laag in dit afbraaksysteem, en daar ligt het probleem.

Uitheemse planten hebben vaak bepaalde factoren of eigenschappen die harmonieuze aansluiting op het ecosysteem blokkeren en daarom van een beperkte tot zeer lage waarde voor het natuursysteem zijn.

De reden voor de integratieproblemen heeft te maken met het feit dat de soorten geen eeuwenlange/millennia-lange ontwikkeling hebben doorgemaakt in dít gezelschap van levende wezens. Insecten, zoogdieren, schimmels en andere levende wezens hebben nooit geleerd de uitheemse soort in hun levenswijze te integreren.

Echter is het wel degelijk mogelijk dat er zwammen op de boom gaan parasiteren. Aangezien de Amerikaanse eik daar geen eeuwenlange tijd op voorbereid is zijn vele zwammen op deze boomsoort al zeer snel erg gevaarlijk voor het voortbestaan en de stabiliteit van de boom. Vele zwammen die op Zomereik Quercus robur en Wintereik Quercus patraea lange tijd nodig hebben om de boom op te vreten en gevoelig te maken voor windworp, kunnen op een Amerikaanse eik snel ernstige rottingen veroorzaken. Dit komt door de lage hoeveelheid aan looizuur (tannine) in het Amerikaanse eikenhout.

Problemen rondom uitheemse soorten in onze natuur zijn algemeen bekend en een hot issue onder natuurbeheerders. De laatste jaren worden uitheemse soorten geleidelijk steeds meer teruggedrongen in natuurgebieden. In stedelijke gebieden en in tuinen zien we deze trend nog niet zo sterk terug. In natuurgebieden kunnen uitheemse soorten soms geen enkel probleem hebben met de voortplanting van hun eigen soort, die gaat gewoon vrolijk door. Amerikaanse eik kan dit zelfs tamelijk agressief doen.

Toch heeft de boom ook zwakke plekken betreft zijn ego. Zo is Amerikaanse eik gevoelig voor wind en zeewind, maar in een bos is dit meestal niet een groot probleem. Maar hij is óók gevoelig voor nachtvorst en rottingen onder de bast. De boom leeft daarnaast eigenlijk niet zo lang. Hij kan 200 jaar worden. Dit laatste is niet een groot probleem in de huidige cultuur, aangezien bomen jammer genoeg zelden de tijd krijgen zo’n leeftijd te behalen. Het systeem met compensatienatuur werkt het oud worden van bomen bijvoorbeeld niet in de hand.

Amerikaanse eik (Quercus rubra)

Amerikaanse eik haalt het moment van aftakeling regelmatig niet omdat hij gekapt wordt voor het hout. Op deze manier kunnen de bosbeheerders hun begroting op peil houden. Financiën spelen nog steeds een niet te vergeten rol in de bosbouw. Het Amerikaanse eikenhout dat vervolgens gebruikt wordt is minder duurzaam dan het inlandse eikenhout, maar de boom kan wel sneller gekapt worden dan de inlandse eik, omdat de boom sneller groot is. Van het taaie roodbruin gekleurde Amerikaanse eikenhout wordt een prima kwaliteit binnenwerk gemaakt, zoals vloeren en meubels.