“Lichtval op de baarddrager”

Oosterse morgenster – Tragopogon pratensis subsp. orientalis (Tragopogon orientalis) (Oriental Salsify )

Een morgenster inspireert. Een morgenster is in vele vormen aanwezig op onze aarde. De morgenster is verstrengeld in verschillende culturen, verhalen en symbolen.

Vooral het christendom heeft verwijzingen naar de Morgenster. In het Evangelie van Matteüs volgden een aantal magiërs (wijzen) uit het oosten een ster, die hen naar de geboorte van een nieuwe koning zou leiden. Het aantal magiërs wordt niet genoemd in de bijbel, maar men verwacht dat het er drie zijn geweest vanwege het drievoudige geschenk dat zij meebrachten. De Westerse traditie heeft dit verzonnen drietal namen gegeven, namelijk Balthasar (40jr), Melchior (60jr) en Caspar (20jr). De geschenken waren goud, wierook en Mirre Myrrhe.

Hier spreken we natuurlijk over het verhaal van de geboorte van Jezus Christus. Zelfs Jezus Christus zelf wordt wel Morgenster genoemd, evenals zijn moeder, Maria.

Nogal opvallend is het feit dat in de Nederlandse Bijbel het woord ‘Morgenster’ meerdere malen voorkomt. De reden hiervoor is dat dit een vertaling is van het Latijnse woord ‘Lucifer’, welke meerdere malen in de Bijbel staat. ‘Lux’, betekent licht en ‘ferre’ betekent brengen. De morgenster brengt uiteraard licht, maar Lucifer in de ogen van menig mens brengt voornamelijk ondragelijk vuur en juist niet een draagbaar licht. In de Bijbel wordt de naam Lucifer helemaal niet voor de duivel gebruikt. Lucifer wordt in het Latijn vermeld en in het Nederlands vertaal naar morgenster of de dagenraad. Ook wordt de Hogepriester Simon vergeleken met de Morgenster omdat hij zo geweldig is.

Die morgenster die meerdere keren wordt aangehaald in de Bijbel is veelal een verwijzing naar de planeet Venus. Venus is een zeer helder lichtpunt in onze hemel. Enkel de zon en de maan zijn duidelijker zichtbaar in ons hemeltapijt. Venus staat natuurlijk dichtbij de zon, waardoor het licht van de zon het meestal onmogelijk maakt om de planeet te aanschouwen vanaf de aarde. Maar in de enkele uren na zonsondergang of juist voor zonsopgang is de planeet wel omringd door voldoende duisternis om haar te kunnen zien. Dit maakt de planeet tot een avondster of een morgenster. Venus wisselt om de vijfhonderdvierentachtig dagen van stand, een kleine twee jaar is ze morgenster, een kleine twee jaar daarop weer avondster. Als Venus een avondster is, aanschouwen wij haar in het westen. Als Venus een Morgenster is, dan aanschouwen wij haar in het oosten. Het plantje de Oosterse morgenster is hiermee een zeer directe verwijzing naar Venus.

De reden dat het plantengeslacht Morgenster Tragopogon deze naam draagt is vanwege de grote gelijkenis met Venus in de ochtend. De planten laten ‘s morgens  een prachtige felle gouden ster fonkelen, afstekend tegen de groene grasachtergrond. De bloemen lijken op fonkelende sterren vanwege de stralen (lintbloemen) die ver uitwijken in vergelijking met familiegenoten uit de Composietenfamilie Asteraceae.

Sommige morgensterren hebben ook groene stralen. Bij hen reiken de groene omwindselblaadjes nog verder uit dan de gouden lintbloemen. Dit verschijnsel is in Nederland ook te ontdekken. Bijvoorbeeld als u de vaker voorkomende Gele morgenster Tragopogon pratensis subsp. Pratensis eens ontdekt. Deze plant is eigenlijk dezelfde soort als de Oosterse morgenster, maar wordt als een andere ondersoort onderscheiden. In de wetenschappelijke naamgeving kunt u dit zien vanwege de term subspecies, welke afgekort wordt als subsp..

Zo zijn de groene omwindselblaadjes van de Kleine morgenster Tragopogon pratensis subsp. Minor, de Bleke morgenster Tragopogon dubius, en de Paarse morgenster Tragopogon porrifolius  ook langer dan de lintbloemen. Deze morgensterren zijn allen herkenbaar aan het grasachtige blad. U kunt de diepe penwortel net zo bereiden als een Schorseneer. De bloemstengels kunt u ook eten en smaken zoals Asperges.
De Morgenster is sowieso nauw verwant aan het bekende geslacht Schorseneer Scorzonera. Dit zien we ook terug in de ecologie. Zo is een Brandzwam op beide geslachten levend. De zwam vult de bloemhoofdjes met een donkerpaarse sporenklont. De Brandzwam verzwakt de planten waardoor alle onderdelen kleiner blijven. Echter probeert de plant dit te compenseren door meerdere stengelvertakkingen aan te maken.

Dit geslacht Morgenster draagt de Griekse naam Tragopogon. Dit betekent Boksbaard. Vandaar dat de plant ook de volksnaam Boksbaard  draagt. Deze naam duidt op de gelijkenis van de bloemen met een boksbaard. Er zijn twee meningen levend wanneer deze gelijkenis nu werkelijk aanwezig is. Sommige vinden de indrukwekkende vruchtpluisbol, welke op een sterk vergrootte Paardenbloempluisbol (Taraxacum officinalis) lijkt, als vergelijking met een boksbaard doorgaan. De plant wordt ook wel Josefbloem genoemd, omdat die vruchtpluisbol ook op de baard van Josef zou lijken. In dat geval zou Josef een nogal bolvormige baard moeten hebben gedragen. Menig baarddrager zou jaloers zijn op een dergelijke creatieve baardvariatie.

Boksbaard: Vruchtpluisbol

Andere mensen verwijzen naar de situatie die ontstaat als de bloem zich ’s middags sluit. Een onverzorgde sluiting van de bloemonderdelen laten een soort boksbaard tevoorschijn komen.

Boksbaard: gesloten bloemhoofd.

Nu zult u bij het doorbladeren van uw insectenboekje meer begrip hebben voor de zogenoemde Boksbaardboorvlieg Orellia falcata. Als larve boort het beestje zijn wegen in de bloemhoofdjes van de Boksbaard. Ook aan de voet van de Oosterse morgenster kunt u soms vervormingen aantreffen. Die zijn veroorzaakt door de Galwesp Aulacidea tragopogonis. Het gal van de galwesp zorgt voor kleine gezwelletjes daar. Aan de wetenschappelijke naam van die galwesp kunnen we al zien dat hij verbonden is aan de Morgenster.

Deze Oostelijke morgenster komt nou niet alleen in het oosten van Nederland voor. Het is wel zo dat de plant in Oost-Europa voorkomt, maar tegelijkertijd ook in West-Azië, maar de soort komt in Europa toch westelijk tot aan Nederland voor. De wetenschappelijke ondersoortnaam orientalis betekent oosters en ook de Nederlandse naam haalt het oosten aan. De plant komt echter niet vanuit het oosten aanwaaien zoals de wijzen dat deden. De Oosterse morgenster is oorspronkelijk inheems!

Te heden dage is de Oosterse morgenster zeldzaam in Nederland. De Gele morgenster komt veel vaker voor.

De Oosterse morgenster staat op de Nederlandse Rode lijst van planten. De soort is kwetsbaar geworden en sterk achteruitgegaan afgelopen decennia. De soort komt vooral voor op hooilanden en bloemrijke dijken en dijkbermen. Voornamelijk vanwege het schaarser worden van bloemrijke dijken is de soort ook matig achteruitgegaan.  Een lichtpuntje in dit verhaal is dat de mens, de schuld die zij heeft openstaan bij de Oostelijke morgenster een beetje aan het aflossen is. De mens zaait rondom stedelijke gebieden tegenwoordig regelmatiger deze soort in, in graslanden. Jawel, ook de mens heeft wel eens een hart! Op natuurlijke wijze zal de Oosterse morgenster overigens altijd de stad mijden.

Tegenwoordig leeft de plant gelukkig ook nog op een natuurlijke manier in Nederland en nog voornamelijk in het rivierengebied vanwege de natuurlijke uiterwaarden daar, en dan voornamelijk de verhoogde delen. Ook komt de plant nog voor op andere vochtige, lichtelijk bemeste graslanden, ook wel vanuit het rivierengebied tot aan Hoek van Holland, maar ook in Zuid Limburg. De voorkeur voor een beetje kalk in combinatie met vocht, voedselrijkdom en een humuslaag op de bodem is hier de reden van. Ondanks het voorkomen van de plant in Zuid-Limburg heeft zij toch de voorkeur voor kleigrond.

Het voorkomen van de Oostelijke morgenster is plaatselijk sterk afhankelijk van het maairegime. Wanneer men maait en het aantal maaibeurten per jaar is van het grootste belang voor het voortbestaan van de plant in het grasland. Gazonbeheer met tientallen maaibeurten per jaar zal de soort sowieso verdringen. Er moet extreem weinig gemaaid worden. De plant vind het gezelschap van lange grassen prettig, net zoals de tegenstanders van Messi.

Als er gemaaid wordt voordat de Oosterse morgenster zijn vruchtpluisbollen vormt, dan kan de plant zich niet voortplanten. De plant bloeit van mei tot juli, dus dan praten we over een maaitijdstip voor augustus. In dat geval is de plant krachtig en slim genoeg dat hij niet zonder resultaat zijn leven afsluit. Doordat de normaal gesproken tweejarige plant, nu geen energie kan steken in het vormen van de imposante pluisballonnen, gaat die energie nu naar het verzorgen van de voorbereiding voor de hervorming van zichzelf het volgende jaar. Op deze manier kan de plant wel vijf jaar oud worden. In andere gevallen sterft de plant na zijn ultieme doel te hebben bereikt, zijn voortplanting, direct.

Toch zal er wel eens zaad gezet moeten worden. Daarom kan er waarschijnlijk het beste gemaaid worden op het moment dat een aantal planten al zaad gezet hebben en andere nog niet.

De grasvormige bladeren worden heerlijk gevonden door konijnen en herkauwers. Door hun eetgedrag kan de plant dus ook op natuurlijke wijze wel eens meerjarig leven. Naar aanleiding van deze vraat heeft de plant waarschijnlijk ooit deze strategie bedacht. Dit heerlijke groene blad kunt u zelf ook uitpersen en is dan medicinaal bruikbaar bij een teveel aan gal.

Groen blad Oosterse morgenster

Zo, nu heeft u ook ontdekt dat het symbool van de Morgenster tevens in de plantenwereld zijn unieke plekje heeft veroverd. Dan is het nu tijd om u een fijne opdracht mee te geven om als leidende ster een goed voorbeeld voor uw medemens te zijn.

Be the star

Als u in de morgen door de straten loopt en het grof vuil doorzoekt van andere mensen, dan is het mogelijk om een grote diversiteit aan bruikbare onderdelen te vinden. Deze spullen kunt u een nieuw leven inblazen. Hiermee helpt u nee te zeggen tegen de wegwerpmaatschappij! Tegelijkertijd vervult u nu de rol van de Morgenster. Vroeger werden die mensen die deze taak op zich namen werkelijk morgenster genoemd. Dit begrip is een beetje in de vergetelheid geraakt. Maar u, u kunt de term weer terug op de kaart zetten!

Door zelf UW licht te brengen kunt U de Morgenster van NU zijn!